شاتون زدن چیست و چرا موتور خودرو شاتون میزند؟
شاتون یکی از قطعات حیاتی در موتورهای احتراق داخلی خودرو است که پیستون را به میللنگ متصل میکند. این قطعه معمولاً از جنس فولاد یا آلومینیوم ساخته شده و نقش کلیدی در تبدیل حرکت خطی رفت و برگشتی پیستون به حرکت چرخشی میللنگ دارد؛ اما شاتون ممکن است به دلایل مختلفی مشکل پیدا کند و نتواند وظیفه خود را انجام دهد که به این اتفاق شاتون زدن گفته میشود. در ادامه به علائم و دلایل شاتون زدن خواهیم پرداخت اما پیش از آن، به خود شاتون و وظیفه آن میپردازیم.
شاتون چیست و چه وظیفهای دارد؟
شاتون چیست؟ شاتون یک میله فلزی است که یک سر آن به پیستون و سر دیگر به میللنگ متصل میشود. وظیفه اصلی شاتون، انتقال نیروی تولید شده از احتراق سوخت در سیلندر به میللنگ است تا این نیرو به چرخها منتقل شود. شاتون باید در برابر نیروهای فشاری، کششی و گریز از مرکز مقاوم باشد و هرگونه آسیب به آن میتواند منجر به مشکلات جدی مانند شاتون زدن شود که به معنای آسیب دیدن یا شکستن شاتون و ایجاد صداهای غیرعادی است. این مشکل اغلب به دلیل عدم روانکاری مناسب یا فشار بیشازحد رخ میدهد و میتواند موتور را کاملاً از کار بیندازد.
شاتون زدن یعنی چه؟
شاتون زدن اصطلاحی است که در میان مکانیکها و علاقهمندان به خودرو برای توصیف حالتی به کار میرود که شاتون موتور به دلیل خرابی، فرسودگی یا شکستن، عملکرد صحیح خود را از دست میدهد و باعث ایجاد صداهای غیرعادی، لرزش یا حتی خرابی کامل موتور میشود. این مشکل معمولاً زمانی رخ میدهد که یاتاقانهای شاتون (قطعاتی که شاتون را به میللنگ متصل میکنند) فرسوده شده یا بهدرستی روغنکاری نمیشوند که منجر به لقی بیشازحد یا برخورد فلز با فلز میشود. در موارد شدیدتر، شاتون ممکن است خم شود یا بشکند و حتی به بلوک موتور آسیب بزند.
علائم شاتون زدن موتور
شاتون زدن معمولاً با نشانههای مشخصی همراه است که راننده میتواند با توجه به آنها مشکل را تشخیص دهند. این علائم اغلب بهتدریج ظاهر میشوند اما اگر نادیده گرفته شوند، میتوانند منجر به آسیبهای جبرانناپذیری به موتور شوند. در ادامه، علائم اصلی را بهتفصیل بررسی میکنیم:
صدای تقتق یا کوبیدن از موتور
یکی از بارزترین علائم شاتون زدن، شنیدن صداهای غیرعادی مانند تقتق یا کوبیدن فلز روی فلز از داخل موتور است. این صدا معمولاً در دورهای پایین موتور مثل حالت درجا شروع و با افزایش دور موتور شدیدتر و بلندتر میشود. دلیل این صدا، لقی بیشازحد بین شاتون و میللنگ به دلیل فرسودگی یاتاقانها است که باعث برخورد اجزا میشود. اگر صدا ثابت باشد و با تغییر دور تغییر نکند، ممکن است نشاندهنده آسیب جدیتر باشد.
کاهش قدرت موتور
هنگام شاتون زدن، قدرت موتور بهطور قابلتوجهی کاهش مییابد. این اتفاق به دلیل حرکت ناهموار پیستون و از دست رفتن تراکم در سیلندر رخ میدهد. راننده ممکن است احساس کند خودرو بهویژه در سربالاییها یا هنگام سبقتگیری شتاب کمتری دارد. این کاهش قدرت میتواند با لرزش موتور همراه باشد که نشاندهنده عدم تعادل در حرکت اجزای داخلی است.
کاهش فشار روغن
یکی دیگر از علائم رایج شاتون زدن، افت فشار روغن یا کاهش سطح روغن در موتور است. در این صورت، چراغ روغن روی صفحه آمپر روشن میشود. همچنین با شاتون زدن ممکن است ذرات فلزی وارد روغن شود که ناشی از سایش یاتاقانها است. این مشکل میتواند منجر به داغ کردن موتور شود زیرا روغن نقش روانکننده و خنککننده را دارد.
افزایش سریع دمای موتور
شاتون زدن اغلب با داغ شدن سریع موتور همراه است. افزایش حرارت میتواند به دلیل اصطکاک بیشازحد بین اجزا باشد که اگر ادامه یابد، ممکن است باعث خمیدگی یا شکستن شاتون شود. در موارد شدید، ممکن است دود آبی یا سفید از اگزوز خارج شود که نشاندهنده روغنسوزی است.
دلایل شاتون زدن موتور
دلایل شاتون زدن اغلب به مشکلات نگهداری و عملکرد موتور برمیگردد و درنتیجه در خودروهایی که سرویس منظم ندارند بیشتر دیده میشود. در ادامه، دلایل اصلی را با جزئیات بررسی میکنیم:
کمبود روغن یا کیفیت پایین روغن موتور
مهمترین دلیل شاتون زدن، کمبود روغن یا استفاده از روغن بیکیفیت است. روغن موتور قطعات را روانکاری میکند و اصطکاک را کاهش میدهد. اگر سطح روغن پایین باشد یا روغن کثیف و پر از ناخالصی شود، یاتاقانهای شاتون فرسوده شده و لقی ایجاد میشود. همچنین، ویسکوزیته پایین روغن میتواند این مشکل را تشدید کند.
عملکرد ضعیف سیستم روغنرسانی
خرابی پمپ روغن، گرفتگی فیلتر روغن، نشتی روغن یا ورود ناخالصی به سیستم روغنرسانی میتواند باعث شود روغن بهدرستی به شاتون نرسد. این مسئله منجر به گرمای بیشازحد و سایش یاتاقانها میشود. در خودروهای توربوشارژ، این مشکل شایعتر است زیرا فشار بیشتری به موتور وارد میشود.
احتراق نامناسب یا فشار زیاد به موتور
احتراق زودرس یا ناک زدن و فشار اضافی به موتور مانند رانندگی در دورهای بالا بدون روغنکاری کافی میتواند شاتون را تحتفشار قرار دهد و باعث خمیدگی یا شکستن آن شود. همچنین، استفاده نادرست از دنده معکوس یا اعمال بار سنگین به موتور این مشکل را ایجاد میکند.
فرسودگی یا کیفیت پایین قطعات
فرسودگی طبیعی یاتاقانها به دلیل کارکرد زیاد یا کیفیت پایین شاتونها و پیستونها میتواند منجر به شاتون زدن شود. مشکل کیفیت پایین قطعات در پیشرانههای خودروهای داخلی بیشتر شایع است.
خرابی پین پیستون یا یاتاقانها
خرابی پین پیستون (که شاتون را به پیستون متصل میکند) یا یاتاقانهای متحرک میتواند زنجیرهای از مشکلات ایجاد کند و منجر به شکستن شاتون شود. این مسئله اغلب به دلیل روغنکاری ناکافی رخ میدهد.
نفوذ آب یا ضربه
نفوذ آب به محفظه سیلندر (مانند رانندگی در آبگرفتگی) میتواند باعث تغییر شکل شاتون شود. همچنین، تصادفات یا ضربه به جلوی خودرو میتواند مستقیماً به شاتون آسیب برساند.
پیشگیری از شاتون زدن
برای پیشگیری از شاتون زدن، توصیه میشود سرویسهای دورهای موتور را رعایت کنید، از روغن استاندارد و باکیفیت استفاده کنید، فیلترهای روغن و هوا را بهموقع تعویض کنید و از فشار اضافی به موتور (مانند رانندگی طولانی در دورهای بالا) اجتناب ورزید. اگر هر یک از علائم ذکرشده را مشاهده کردید، فوراً خودرو را به تعمیرگاه ببرید تا از هزینههای سنگین تعمیر موتور یا حتی تعویض کامل آن جلوگیری شود. شاتون زدن مشکلی جدی است، اما با نگهداری مناسب میتوان از بروز آن پیشگیری کرد.
